Сэдэв 1

Ëåêöèéí ñýäýâ ¹1 “ÝÁØ àæèëëàãàà, òүүíèé çîðèëò, ìөí чàíàð, òîãòîëöîî”

Àãóóëãà 1.  ÝÁØ  àæèëëàãàà, çîðèëò, ìºí ÷àíàð,

ÝÁØ àæèëëàãàà íü õóóëü ç¿éí ïðîöåññûí òîãòîëöîîíä òîìîîõîí áàéð ñóóðü

ýçëýõ áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãààíû áèå äààñàí íýã òºðºë þì. Ýíý àæèëëàãàà íü õóóëü ç¿éí ïðîöåññûí áóñàä òºðë¿¿äòýé àäèëñàõ áîëîí îíäîîøèõ øèíæ¿¿ä á¿õèé äîòîîä ìºí ÷àíàðûã àãóóëæ áàéäàã. Ïðîöåññ ãýäýã íü õóóëü ç¿éí óòãààðàà òîäîðõîé õýðýã, ìàðãààíûã øèéäâýðëýí ¿ð äàãàâàð áèé áîëãîõîä ÷èãëýãäñýí, õîîðîíäîî íÿãò óÿëäàà õîëáîîòîéãîîð äýñ äàðààëàí ÿâàãäàõ õýä õýäýí ¿å øàò á¿õèé çîðèëãî, ÷èãëýëòýé óõàìñàðëàãäñàí ¿éë ÿâö þì. ÝÁØ àæèëëàãàà íü õóóëü ç¿éí ïðîöåññûí íýã òºðºë áîëîõûí õóâüä äàðààõ íèéòëýã øèíæ¿¿äèéã àãóóëíà.

• Òîäîðõîé çîðèëãî, ÷èãëýëòýé óõàìñàðëàãäñàí ¿éë ÿâö áàéäàã.
• Àìüäðàëä ¿¿ññýí àëèâàà õýðýã, ìàðãààíûã øèéäâýðëýí ¿ð äàãàâàð áèé áîëãîõîä ÷èãëýãääýã.
• Óã àæèëëàãààã ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýãýýð çîõèöóóëñíààð æóðàì áîëîí çààâàë äàãàæ ìºðäºõ øèíæèéã àãóóëäàã.
• Ïðîöåññûí àæèëëàãààã òºðººñ òóñãàéëàí ýðõ îëãîñîí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí õýðýãæ¿¿ëäýã.
• Õîîðîíäîî íÿãò óÿëäàà õîëáîî á¿õèé äýñ äàðààëàí ÿâàãäàõ õýä õýäýí ¿å øàòòàé ãýõ çýðýã øèíæ¿¿äèéã îíöëîí äóðüäàæ áîëíî.

Ò¿¿í÷ëýí áèå äààñàí àæèëëàãàà áîëîõûí õóâüä ÝÁØ àæèëëàãàà íü õóóëü ç¿éí áóñàä ïðîöåññûí àæèëëàãààíààñ ÿëãàãäàõ äàðààõ îíöëîãòîé.

·      ÝÁØ àæèëëàãàà íü çºâõºí ÝÁØ õóóëüä çààñàí ¿íäýñëýë, æóðìûí äàãóó ÿâàãääàã.

·      Ýíý àæèëëàãàà íü íàðèéí äýñ äàðààëàëòàéãàà𠺺ð õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîîòîéãîîð ÿâàãääàã õýä õýäýí ¿å øàò á¿õèé òîãòîëöîîòîé áàéíà.

·      Ýíý àæèëëàãàà íü ãýìò õýðãèéí òàëààðõè ãîìäîë, ìýäýýëýë àâàãäñàí ¿åýñ ýõýëæ õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ, õýðãèéã õÿíàí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíû òóðøèä ÿâàãääàã.

·      ÝÁØÀ-íä òºðèéã òºëººëæ òóñãàé çàð÷èì, æóðìûí äàãóó áàéãóóëàãäñàí õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ áàéãóóëëàãà áîëîí ïðîêóðîð, ø¿¿õèéí áàéãóóëëàãà õýðýãæ¿¿ëíý.

·      Ýäãýýð ñóáüåêò¿¿ä íü òîäîðõîé çîðèëòûã õàíãàõàä ¿éë àæèëëàãààãàà ÷èãë¿¿ëñýí áàéäàã.

·      Ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ìºðäºõ, ºì㺺ëºõ, ÿëëàõ, õýðãèéã øèéäâýðëýõ çýðýã ººðèéí ºâºðìºö ÷èã ¿¿ðã¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëäýã çýðýã øèíæ¿¿äèéã äóðüäàæ áîëíî.

Ýäãýýð îíöëîãóóä íü ÝÁØ àæèëëàãààíû ìºí ÷àíàðûã èëýðõèéëæ áàéäàã. ÝÁØ àæèëëàãàà íü çºâõºí ÝÁØ õóóëüä çààñàí ¿íäýñëýë æóðìûí äàãóó ÿâàãäàõ áºãººä ÝÁØ õóóëèéí 2 äóãààð ç¿éëä çààñíààð ÝÁØ õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí õóóëü, ÝÁØ õóóëü, áóñàä õóóëü, îëîí óëñûí ãýðýýíýýñ á¿ðäýíý. ÝÁØÀ -íû æóðàì ãýäýã íü õýðýã á¿ðòãýõ ìºðäºí áàéöààõ áàéãóóëëàãà,ïðîêóðîð, ø¿¿õ ýðõ õýìæýýíèéõýý äîòîð õóóëèàð òîãòîîãäñîí òîäîðõîé ¿éë àæèëëàãààã /¿éëäýë, ýñ ¿éëäýë/ õýâøèë áîëãîæ áàðèìòëàõ ÿâäàë þì.

ÝÁØ àæèëëàãààã òºðèéí íýðèéí ºìíººñ òóñãàé ýðõ õýìæýý á¿õèé ñóáüåêò ýðõëýí õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë íü Ìîíãîë Óëñûí ¿íäñýí õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëä “...íèéãìèéí äýã æóðìûã õàíãàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã ìºí” õýìýýí çààñàíòàé ñàëøã¿é õîëáîîòîé. ͺ㺺òýéã¿¿ð ÌÓ-ûí ¯Õ-èéí 19-ð ç¿éëä “òºðººñ õ¿íèé ýðõ ýðõ ÷ºëººã õàíãàõóéö ýäèéí çàñàã, íèéãýì, õóóëü ç¿éí áîëîí áóñàä áàòàëãààã á¿ðä¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõòýé òýìöýõ, õºíäºãäñºí ýðõèéã ñýðãýýí ýäë¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã èðãýíèéõýý ºìíº õàðèóöíà” ãýæ çààñàí íü ÝÁØ àæèëëàãààòàé õîëáîãäñîí õàðèëöààã òºðèéí ç¿ãýýñ çîõèöóóëàõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ þì. Ýíý ÷ ¿¿äíýýñ ÝÁØ õóóëüä áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ ñóáüåêò¿¿äèéí ýðõ õýìæýýã òîäîðõîé õóóëü÷ëàí ºãñºí áàéäàã. Äóðüäñàí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóä íü ÝÁØ àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõäýý óðñãàë áàéäëààð áèø õàðèí òîäîðõîé çîðèëãî ÷èãëýëòýéãýýð ÿâóóëäàã. ÝÁØ àæèëëàãààíû çîðèëòûã ÝÁØÕ-èéí 6-ð ç¿éëä “Àëèâàà ãýìò õýðãèéã øóóðõàé á¿ðýí  èëð¿¿ëæ, ãýìò ýòãýýäèéã îëæ òîãòîîõ ,ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ýòãýýä íýã á¿ðò çîõèõ ÿë øèéòãýëèéã øóäàðãààð îíîãäóóëàõ,  ãýì áóðóóã¿é õýíèéã ÷ ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ãýì áóðóóòàéä òîîöîõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàõàä îðøèíî.” õýìýýí òîäîðõîéëæýý. Ãýìò õýðãèéã øóóðõàé á¿ðýí èëð¿¿ëíý ãýäýã íü ãýìò õýðýã ãàðñàí áàéäëûã áîëîìæèò õàìãèéí áîãèíî õóãàöààíä áîäèòîéãîîð ñýðãýýí òîãòîîõ ÿâäàë  þì. Ãýìò ýòãýýäèéã îëæ òîãòîîíî ãýäýãò ãýì áóðóóòàé ýòãýýäèéí ãýì áóðóóã  ¿íäýñëýë á¿õèé ýðãýëçýýã¿é áàðèìò ñýëòýýð õàíãàëòòàé íîòëîõûã îéëãîíî. Ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ýòãýýä íýã á¿ðò çîõèõ ÿëûã øóäàðãààð îíîãäóóëàõ íü ÿë çàâøèõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõã¿é áàéõàä ÷èãëýãäñýí áîëîëöîîòîé á¿õ àðãà õýìæýýã  àâàõ, ò¿¿íä îíîãäóóëàõ ÿëûí òºðºë õýìæýý íü ¿éëäñýí ãýìò õýðãèéí àíãèëàë, ãýì áóðóóãèéí õýëáýð, õýìæýýíä òîõèðñîí áàéõ ÿâäàë þì. Ãýì áóðóóã¿é õýíèéã ÷ ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ãýì áóðóóòàéä òîîöîõã¿é áàéõ ãýäýã íü õèëñýýð ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ òîõèîëäîë ãàðàõã¿é  áàéõ  áàòàëãààã õàíãàõ á¿õ òàëûí àðãà õýìæýý àâàõ ãýñýí ¿ã þì.

Àãóóëãà 2. ÝÁØ àæèëëàãààíû ÷èã ¿¿ðýã, ò¿¿íèé òºðºë /ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ìºðäºõ, ºì㺺ëºõ, ÿëëàõ, øèéäâýðëýõ /

ÝÁØ àæèëëàãààíä îðîëöîã÷ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòíààñ õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû åðºíõèé ÷èãëýëèéã ÝÁØ àæèëëàãààíû ÷èã ¿¿ðýã ãýíý. ÝÁØ àæèëëàãàà íü ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ìºðäºõ, ºì㺺ëºõ, ÿëëàõ, õýðãèéã øèéäâýðëýõ ãýñýí äºðâºí ÷èã ¿¿ðýãòýé. Ýäãýýð  ÷èã ¿¿ðã¿¿ä íü ººð õîîðîíäîî õàðèëöàí óÿëäàà õîëáîîòîéãîîð õýðýãæèõ áà íýã ÷èã ¿¿ðãèéí òîäîðõîé õýñýã íü íºãºº ÷èã ¿¿ðýãò èëðýëýý îëæ áàéäàã îíöëîãòîé. Òóõàéëáàë, ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ìºðäºõ ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä ºì㺺ëºõ, ÿëëàõ áà öàãààòãàõ íîòëîõ áàðèìòûã öóãëóóëàõ, ÿëëàãäàã÷ààð òàòàõ, ýð¿¿ãèéí õýðãèéã õýðýãñýõã¿é áîëãîõ çýðýã ºì㺺ëºõ, ÿëëàõ ÷èã ¿¿ðãèéí òîäîðõîé õýñýã õýðýãæèæ áàéäàã.

Ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ìºðäºõ ÷èã ¿¿ðãèéã õóóëüä çààñíààð õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ áàéãóóëëàãà õýðýãæ¿¿ëíý. Àëèâàà ãýìò õýðãèéã èëð¿¿ëýõ, ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ãýì áóðóóòàé ýòãýýäèéã îëæ òîãòîîõ ÿâäàë íü ýíý ÷èã ¿¿ðãèéí àãóóëãûã òîäîðõîéëíî. /ÝÁØ õóóëèéí 126-185/ Ýíý ÷èã ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä õýðýã á¿ðòãýã÷, ìºðäºí áàéöààã÷ ãýìò õýðýã ãàðñàí áàéäàë, ÿëëàãäàã÷èéí ãýì áóðóó, ãýìò õýðãèéí øàëòãààí íºõöºë,õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãûí õýð õýìæýý, ãýìò õýðãèéí óëìààñ ó÷èðñàí õîð õîõèðëûí øèíæ áàéäàë çýðãèéã òîãòîîæ õýðãèéí ÿëëàõ áà öàãààòãàõ, ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãûã õºíãºð¿¿ëýõ áà õ¿íäð¿¿ëýõ íîòëîõ áàðèìòûã íýãýí çýðýã öóãëóóëíà. ̺ðäºõ ÷èã ¿¿ðãèéí õýðýãæèëòýíä ïðîîêóðîð õÿíàëò òàâèõ áà ýíý ýðõ õýìæýýíèéõýý õ¿ðýýíä ìºðäºí ãàëãàõ àæèëëàãàà ÿâóóëæ áîëíî.

ªì㺺ëºõ ÷èã ¿¿ðýã õýðýãæèõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ íü Ìîíãîë óëñûí ¿íäñýí õóóëèéí 16 äóãààð ç¿éëä “...èðãýí íü ... ººðèé㺺 ºì㺺ëºõ, õóóëü ç¿éí òóñëàëöàà àâàõ ýðõòýé”-ã õóóëü÷èëàí òóíõàãëàñàí áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî. ¯íäñýí õóóëèéí ýíýõ¿¿ çààëòûã ÝÁØ õóóëèàð óëàì á¿ð íàðèéâ÷ëàí òîäîòãîæ “ñýæèãòýí, ÿëëàãäàã÷, ø¿¿ãäýã÷ ººðèé㺺 ºì㺺ëºõ, õóóëü ç¿éí áóñàä òóñëàëöàà àâàõ ýðõòýé. Õýðýã á¿ðòãýã÷, ìºðäºí áàéöààã÷, ïðîêóðîð, ø¿¿õ íü ñýæèãòýí, ÿëëàãäàã÷, ø¿¿ãäýã÷, õîõèðîã÷èéã ºì㺺뿿ëýõ áîëîëöîîãîîð çààâàë õàíãàõ ¿¿ðýãòýé” õýìýýí çààæýý. Ýíý ÷èã ¿¿ðýã íü ñýæèãòýí ÿëëàãäàã÷èéã ¿íäýñëýëã¿éãýýð ÿëëàõààñ õàìãààëàõ, òýäíèé õóóëü ¸ñíû ýðõ, àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëàõ, îíîîõ ÿë øèéòãýëèéã õºíãºð¿¿ëýõ ÿâäëààð èëðýí ãàðíà. ªì㺺ëºõ ÷èã ¿¿ðãèéã ñýæèãòýí, ÿëëàãäàã÷, ø¿¿ãäýã÷ ººðºº, ýñõ¿ë ìýðãýæëèéí ºì㺺ëºã÷, ò¿¿í÷ëýí ºì㺺ëëèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõýä õàðøëàõ øàëòãààíã¿é èðãýí õýðýãæ¿¿ëæ áîëíî.

ßëëàõ ÷èã ¿¿ðýã íü ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ýòãýýäèéã õàíãàëòòàé íîòëîõ áàðèìòààð îëæ òîãòîîõ, ò¿¿íä ÿë øèéòãýëèéã øóäàðãààð îíîãäóóëàõûã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë þì. Ýíý ÷èã ¿¿ðãèéã ïðîêóðîð ø¿¿õ õóðàëäààíä òºðèéí íýðèéí ºìíººñ óëñûí ÿëëàãÿààð îðîëöîõ çàìààð õýðýãæ¿¿ëýõ áà èíãýõäýý õýðãèéí á¿õ áàéäëûã õÿíàí ¿çñýíèé ¿íäñýí äýý𠺺ðèéí äîòîîä èòãýëèéã óäèðäëàãà áîëãîíî. Õîõèðîã÷, èðãýíèé íýõýìæëýã÷, òýäãýýðèéí òºëººëºã÷ áóþó ºì㺺ëºã÷ íü ÝÁØ àæèëëàãààíä çºâõºí ººðñäèéí áóþó òºëººë¿¿ëýã÷èéí ýðõ, àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëæ îðîëöäîã ó÷ðààñ ÿëëàõ ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà õýìýýí ¿çýõã¿é. Ìîíãîë óëñàä ýð¿¿ãèéí õýðãèéã àíõàí øàòíû áîëîí äàâæ çààëäàõ øàòíû æóðìààð õÿíàí õýëýëöýõ ø¿¿õ õóðàëäààí ìýòãýëöýõ çàð÷ìûí ¿íäñýí äýýð ÿâàãäàõ áºãººä ýíý ÿâöàä ÿëëàõ, ºì㺺ëºõ àæèëëàãàà òóñ òóñ ÿâàãääàã.

Àãóóëãà 3.ÝÁØ àæèëëàãààíû ¿å øàò, òýäãýýðèéí îíöëîã áà óÿëäàà õîëáîî

ÝÁØ àæèëëàãààíû îíöëîã øèíæèéí íýã íü óã àæèëëàãààíä îðîëöîã÷äûí ¿éë àæèëëàãàà íàðèéí äýñ äàðààëàëòàéãàà𠺺ð õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîîòîéãîîð ÿâàãääàãààð òàéëáàðëàãääàã. Ýíý íü ÝÁØ àæèëëàãààíû õýä õýäýí ¿å øàò á¿õèé òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ áà ýäãýýð íü  çîðèëò, îðîëöîã÷äûí áàéäàë,ïðîöåññûí õýëáýð çýðýã îíöëîãîîñ õàìààðàí íýã íü íºãººãººñºº ÿëãààòàé.

ÌÓ-ûí ÝÁØÀæèëëàãàà íü

·      Ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýõ

·      Ýð¿¿ãèéí õýðãèéã á¿ðòãýõ áà ìºðäºí áàéöààõ

·      ßëëàãäàã÷èéã ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëýõ, ø¿¿õ õóðàëäààíû áýëòãýõ õàíãàõ

·      Àíõàí øàòíû ø¿¿õ õóðàëäààíààð õýðãèéã õýëýëöýõ

·      Äàâæ çààëäàõ øàòíû ø¿¿õ õóðàëäààíààð õýðãèéã õýëýëöýõ

·      Ø¿¿õèéí òîãòîîëûã áèåë¿¿ëýõ

·      Õÿíàëòûí øàòíû ø¿¿õèéí àæèëëàãàà

·      Øèíý íºõöºë áàéäëûí óëìààñ õýðãèéã ñýðãýýõ  ãýñýí ¿å øàòóóäòàé.

Ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýõ ¿å øàò íü ãýìò õýðãèéí òàëààðõ ãîìäîë, ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâñíààð ýõýëæ ò¿¿íèéã øèéäâýðëýñíýýð äóóñãàâàð áîëäîã áîë õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ ¿å øàò íü õýðýã á¿ðòãýëò, ìºðäºí áàéöààëò ÿâóóëàõ òóõàé òîãòîîë ¿éëäýí áàéöààí øèéòãýõ òîäîðõîé àæèëëàãàà ÿâóóëñíààð ýõýëæ ïðîêóðîðîîñ ÿëëàõ ä¿ãíýëò ¿éëäýí /õºíãºí, õ¿íäýâòýð õýðýãò ÿëëàãäàã÷ààð òàòñàí òîãòîîëûã áàòàëæ/ ÿëëàãäàã÷èéã ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëñíýýð äóóñãàâàð áîëíî.

Äýýð äóðüäñàí îíöëîã øèíæ¿¿äèéã ¿íäýñëýí ÝÁØ àæèëëàãààã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëæ áîëíî.

“Ýð¿¿ãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà ãýäýã íü õóóëèàð òîäîðõîéëñîí òîäîðõîé çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä ãýìò õýðãèéí òóõàé ãîìäîë ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâ÷, øàëãàí øèéäâýðëýõ, ýð¿¿ãèéí õýðãèéã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ, ø¿¿õýýð õÿíàí øèéäâýðëýõ çýðýã õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ áàéãóóëëàãà, ïðîêóðîð, ø¿¿õýýñ ÿâóóëæ áóé õàðèëöàí óÿëäàà õîëáîî á¿õèé ¿éë àæèëëàãààíû íèéëáýð öîãö þì”

Àãóóëãà 4. ÝÁØ àæèëëàãààíû õýâ ìàÿã

-       Ýðýí ñóðâàëæëàõ õýâ ìàÿãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà

-       Õóâèéí íýõýìæëýëòýé áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà

-        ßëëàõ  õýâ ìàÿãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà

-       ̺ðäºí ø¿¿õ õýâ ìàÿãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà

-       Ìýòãýëöýõ õýâ ìàÿãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà

-       Õîëèìîã õýâ ìàÿãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà

ÝÁØ  àæèëëàãààíû õýâ ìàÿã ãýäýã íü óã àæèëëàãààíû ¿íäñýí çîðèëò, ò¿¿íèéã ýðõëýí ÿâóóëäàã òºðèéí áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðýã, ýðõ õýìæýý, ãýìò õýðãèéí óëìààñ õîõèðñîí áîëîí ãýìò õýðýãò ÿëëàãäàæ áàéãàà õ¿íèé ýðõèéí õàìãààëàëòûí ò¿âøèí, íîòëîõ áàðèìòûí øèíæ áàéäàë, íîòëîõ ¿éë ÿâö äàõü ýðõ ¿¿ðãèéí õóâààðèëàëò, ø¿¿õýýñ õýðãèéí òàëààð øèéäâýð ãàðãàõ áîëîìæèéí õ¿ðýý çýðýã øàëãóóðààð ò¿¿õèéí òîäîðõîé öàã ¿åä ÿíç á¿ðèéí óëñ ã¿ðýíä á¿ðýëäýí áèé áîëñîí ÝÁØ àæèëëàãààíû òîãòîëöîîíû îíöëîãèéã èëýðõèéëñýí îéëãîëò þì. Àëèâàà ÝÁØ àæèëëàãààíû õýâ ìàÿã íü òóõàéí íèéãìèéí áàéãóóëàìæèíä òîõèðñîí, íèéãýìä íî¸ëæ áóé íèéòëýãèéí àøèã ñîíèðõëûã èëýðõèéëæ áàéãàà ÁØÀ-íû õýëáýðèéí òóõàé îéëãîëò þì.  Äóðüäñàí øàëãóóðààð àâ÷ ¿çâýë ÝÁØ àæèëëàãààã äàðààõ õýâ ìàÿãóóäàä àíãèëàí ¿çýæ áîëíî. ¯¿íä:

-       Õóâèéí íýõýìæëýëä ¿íäýñëýñýí  õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ

-       ̺ðäºí ø¿¿õ õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ

-       Ìýòãýëöýõ õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ

-       ßëëàõ õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ

-       Õîëèìîã õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ ãýõ çýðãýýð àíãèëàí ¿çñýí áàéäàã.

Õóâèéí íýõýìæëýëä ¿íäýñëýñýí õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ íü íýëýýä ýðòíèé õýâ ìàÿã áºãººä õîõèðîã÷ ººðèéí ýðõèéã õàìãààëàõûí òóëä õóâèéí æóðìààð ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ìºðäºõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãääîã. Òîäðóóëáàë, ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ìºðäºõ àæèëëàãààã çºâõºí õîõèðîã÷èéí ãîìäëîîð ¿¿ñãýäýã áºãººä ÿëëàõ íîòëîõ áàðèìòûã õîõèðîã÷ ººðºº öóãëóóëæ ãýì áóðóóòàé ãýæ ¿çýæ áóé ýòãýýäèéã ººðºº ø¿¿õýä àâ÷ðàí ãýì  áóðóóòàé ýñýõèéã òîãòîîëãîäîã. Ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãàà íü èë òîä òýìöýëäýõ ¿íäñýí äýýð õýðýãæäýã áàéñàí áà çºâõºí òàëóóäûí ãàðãàñàí íîòëîõ áàðèìòûí ¿íäñýí äýýð õýðãèéã øèéäâýðëýíý. Ø¿¿õýä ãàðãàæ áóé íîòëîõ áàðèìò íü ºðãºñºí òàíãàðàã, òóëàëäààí, ìýòãýëöýõ ¿ã çýðãýýñ á¿ðäýæ, ÿëàã÷ íü çºâääºã áàéæýý. Íèéãìèéí õºãæëèéí ÿâöàä çàñàãëàë õ¿÷èðõýãæèæ, ãýìò õýðãèéã õóâü õ¿í, õýñýã á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéí ýñðýã ÷èãëýñýí òºäèé ç¿éë áóñ íèéòýýð ¿éë÷ëýõ ýðõ ç¿éí äýãëýì, æóðìûí ýñðýã ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà ãýæ îéëãîõ áîëñîí ¿åýñ ýõëýí ÁØÀ –íû ýíýõ¿¿ õýâ ìàÿã ¿ã¿éñãýãäýæ èðæýý.

̺ðäºí ø¿¿õ õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ-íû îíöëîã íü ÿëëàãäàã÷ ÿìàð ÷ ýðõã¿é, ìýòãýëöýõ áîëîìæã¿éãýýñ ãàäíà ÿëëàõ, ºì㺺ëºõ, õýðãèéã øèéäâýðëýõ ÷èã ¿¿ðãèéã çºâõºí íýã ñóáüåêò ã¿éöýòãýäýã áàéñíààñ òàéëáàðëàãäàíà. Ýíý ÁØÀ íü ýðýí ñóðâàëæèëæ ìºðäºí áàéöààõ áîëîí ø¿¿í òàñëàõ ãýñýí 2 ¿å øàòûã äàìæèí ÿâàãääàã áàéíà. ÁØÀ íü ÿëëàõ, öàãààòãàõ, õàíãàëòòàé íîòëîõ áàðèìò áàéõã¿é ÷ ñýæèãëýñýí õýâýýð ¿ëäýýõ ãýñýí øèéäâýð¿¿äèéã íýãèéã ãàðãàñíààð äóóñãàâàð áîëäîã áàéâ.

ßëëàõ õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ íü òºðèéí ýðõ ìýäëèéã ÝÁØ àæèëëàãààíû ÿâöàä á¿ðýí íî¸ðõîõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãäºã. Õýäèéãýýð õóâü õ¿íèé íýìýìæëýëèéí çàðèì æóðìóóä áàéäàã ÷ áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãààã õºäºëãºã÷ õ¿÷ íü òºðèéí ÿëëàõ ÷èã ¿¿ðýã áàéâ. Àëèâàà õýðãèéã çºâõºí íîòëîõ áàðèìòàíä òóëãóóðëàí äîòîîä èòãýëýýð ¿íýëýí øèéäâýðëýõ ÿâäàë íü ýíýõ¿¿ õýâ ìàÿãèéí ãîë îíöëîã áàéâ.

Ìýòãýëöýõ õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ íü ºíººãèéí Àíãëè-Ñàêñîíû ýðõ ç¿éí á¿ëèéí óëñóóäàä õýðýãæèæ áàéãàà õýâ ìàÿã þì. Ýíýõ¿¿ õýâ ìàÿãèéí ãîë îíöëîã íü ÁØÀ íü òàëóóäûí òýãø ýðõèéí ¿íäñýí äýýð ÿëëàõ áîëîí ºì㺺ëºõ ÷èã ¿¿ðã¿¿ä òóñ òóñäàà õýðýãæèí, ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãàà ìýòãýëöýýíèé ¿íäñýí äýýð èë òîä àìààð ÿâàãäàõ áàéäëààð èëýðõèéëýãäýíý. Ýíý ¿åä ø¿¿õ òàëóóäûí õîîðîíä íýã ¸ñíû àðáèòðûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.

Õîëèìîã õýâ ìàÿãèéí ÁØÀ íü äýëõèé íèéòèéí äàÿàðøèõ ¿éë ÿâöòàé õàìààðàëòàéãààð ÿëëàõ áîëîí ìýòãýëçýõ õýâ ìàÿãèéí àëü àëèíû øèíæèéã àãóóëæ ÿâàãääàã îíöëîã á¿õèé áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà þì. ªíººãèéí õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áàéãàà õóóëü òîãòîîìæèéí àãóóëãààñ àâ÷ ¿çâýë Ìîíãîë óëñàä õîëèìîã õýâ ìàÿã á¿õèé áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãàà ÿâàãäàæ áàéíà.